تدبر در قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم – یابن فاطمه سلام الله علیها

جامعه شناسی یک جریان

t   هشدار جدی

در آیة 54 مائده با یک هشدار جدی از جانب خدا مواجه می­شویم. کنار گذاشتن یک قوم و نه یک یا چند نفر:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ

ای جامعۀ ایمانی، اگر مرتد شوید آنگاه خداوند یک قومی را پای کار خواهد آورد که چنین و چنان هستند

خدایا مگر چه اتفاقی افتاده است که یک چنین تغییر بنیادی و وسیعی را در دستور کار قرار داده­ای؟

یکبار شما یکی دو تا کارمند در یک اداره را عوض می‌کنید. یکبار می‌آیید همۀ کارمندان را اخراج می‌کنید و یک سری افراد جدید را استخدام می‌کنید. این دو تا با هم فرق دارند.

t   حساسیتِ خدا

مگر این همان جامعه­ای نیست که پا به پای رسول خدا(ص) جهاد کرده است؟ شهید و جانباز داده­اند؟ جنگ‌ها و تحریم‌ها را پشت سر گذاشته است؟ همه اهل نماز و عبادت هستند. دقت کنیم که روی صحبت با جامعه­ای دزد یا حرام‌خوار نیست.

حالا چه اتفاقی افتاده است که این چنین خداوند خط و نشان کشیده است؟ هر چه که هست باید چیزی باشد که خداوند به شدت نسبت به آن حساس و  غیور است.

t   جریان شناسی

اگر می‌خواهیم ببینیم که جریان از چه قرار است باید از چند آیه عقب­تر یعنی از آیه 51 شروع کنیم.

در آیه 51 مائده خداوند می‌فرماید:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِياءَ، بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ آن اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ.

ای جامعۀ ایمانی، دنبال دوستی با یهود و نصاری نباشید …

ای مؤمنین، یهود و نصاری را به دوستی نگیرید

… اگر مرتد شوید آنگاه من یک قوم دیگر را پای کار خواهم آوردها

t   جامعه شناسیِ یک جریان

موضوع جالب شد. جریانی در لایه­های پنهان این جامعه وجود دارد که خداوند به صراحت دارد از آن پرده برداری می­کند.

برای جامعه شناسی این جریان نیاز است که بیاییم آیات میانیِ بین آیۀ 51 تا 54 مائده را نیز مرور کنیم:

ای مؤمنین	يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا
نگیرید یهود و نصاری را به دوستی	لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِياءَ
…	بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ
هرکسیکه دوستشان داشته باشد پس او نیز در زمرۀ آنهاست	وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ
نه تنها در زمرۀ آنهایید، بلکه قومی ظالمید و خدا هدایت را برای قوم ظالم قرار نمی‌دهد	إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ.

تعریف خط ارتداد از آیة 51 آغاز می­شود. کسیکه طرح دوستی با آنها بریزد آنگاه او نیز یهودی شده و دیگر مسلمان نیست.

خداوند بدون هیچ پیچیدگی و خیلی روان حرفش را زده است: خط ارتداد از دوستیِ آنها شروع می­شود. اول دوستشان داری، بعد تحت ولایتشان می‌رویم، بعد ….. و سرآخر سر از ارتداد در‌می‌آوریم. این فرآیند یهودیزه شدن جامعه است و باید حواستان حسابی جمع باشد.

آیه 52:

یک عده‌ای بینتان هستند که در قلبشان مرض است	فَتَرَى الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ
مرض‌دارها را می‌بینی که با سرعت به سوی دوستی با یهود و نصاری می‌شتابند	يُسارِعُونَ فيهِمْ
فلسفه‌شان هم این است که می‌ترسیم از آنها ضرری به ما برسد	يَقُولُونَ نَخْشى‏ آن تُصيبَنا دائِرَةٌ
کمی مقاومت کنید و لیاقت نشان دهید، تا که خدا به شما یک پیروزی محبت کند	فَعَسَى اللَّهُ آن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ
…	أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَيُصْبِحُوا عَلى‏ ما أَسَرُّوا في‏ أَنْفُسِهِمْ نادِمينَ

در این آیه خداوند از وجود یک جریان در جامعه پرده‌برداری کرده است. یک جریانی که در قلبش مرض است. یک جریانِ مریض در لابلای جامعه و در لایه‌های جامعه دارد برملا می‌شود.

این جریانِ مریض سه تا رویکرد دارد:

رویکرد ظاهری‌شان این است که اظهار می‌دارند ما می‌ترسیم که ضرری از آنها به ما برسد.

رویکرد باطنیشان، دوستیِ آنها و دوست داشتن­شان ست.

در روی آوردن و ریختن طرح دوستی با آنها عجله و سرعت و تعجیل دارند

چون در باطن دوست دارند پس هزار و یک فلسفه می‌بافند. ضمنا در دوستی‌شان، شتاب و عجله و سرعت هم دارند.

در ضمن، این آیه دارد فضای دنیایِ آن روز را در پیش چشم ما اینگونه ترسیم می‌کند:

یهود و نصاری در دنیا صاحبان قدرت و مکنت هستند بطوریکه ترس از ضرر رسیدن از جانب آنها وجود دارد.

بر اساس متون تاریخی و روایی؛ در صدر اسلام نیز یهود و نصاری در قدرت نظامی، در قدرت تجاری و اقتصادی، در طبقۀ فرهنگی، در حوزه‌های علمی و خلاصه در خیلی از موارد دیگر؛ دست برتر را داشتند. مثلا اگر کسی با روایات پزشکی آشنا باشد به خوبی درمی‌یابد که پزشکان یهودی میدان دار صنعت طبابت بودند. و همینطور در حوزه‌های بازرگانی و علمی و سایر موارد.

در چنین دنیایی طبیعی است که یک عده چشمشان، امیدشان، انتظارشان، دوستیشان با یهود و نصاری باشد. این دقیقاَ همان چیزی است که خداوند شدیداً روی آن حساس است.