ای پیامبر، دست به کار شو و القول را جهر بده، و در زمین و زمان آشکار کن …
- طاها کیست
طه – مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَیكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ
ای طاهای عزیزِ ما، ما قرآن رو نازل نکردهایم که تو به مشقت بیفتی.
اولین سوال این است[i] که حضرت طاها چه کسی هستند؟ او چه کسی است که قرآن بر ایشان نازل شده است؟ حضزت طاها کسی به جز رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم – نمیتواند باشد. ایشان هستند که قرآن برایشان نازل شده است. ایشان هستند که در قبال نزول قرآن سلوکی توأم با مشقت در پیش گرفتهاند.
- احادیث
به حسب احادیث[ii]، رسول خدا(ص) وقتی به نماز میایستاند آنگاه از شدت خشوع و «شِدَّةِ اَلْبُكَاءِ» از سینة مبارکشان صدایی شنیده میشد. در مدت ده سال اینگونه سلوک میکردند بطوریکه انگشتان مبارک پایشان متورم شده بود و چهره مبارکشان زرد گشته بود و …. تا اینکه این آیه از برایشان نازل شد: «طه – مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَیكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ»
- آیات 1 تا 3 : هدف از نزول قرآن
بسم الله الرحمن الرحیم –
طه – مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَیكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ = ای طاهای عزیزِ ما، ما قرآن رو نازل نکردیم که تو به مشقت بیفتی.
بلکه «إِلاّٰ تَذْكِرَةً لِمَنْ یخْشىٰ» = این قرآن نیست، الا و مگر برای تذکره. آن هم صرفا برایِ «لِمَنْ یخْشىٰ».
- آیات 4 تا 6 : در چه حیطه هایی دارد صحبت میشود
تَنْزِیلاً مِمَّنْ خَلَقَ اَلْأَرْضَ وَ اَلسَّمٰاوٰاتِ اَلْعُلىٰ ﴿طه 4﴾ = صحبت از خالقیت در: آسمانها و زمین
اَلرَّحْمٰنُ عَلَى اَلْعَرْشِ اِسْتَوىٰ ﴿طه 5﴾ = صحبت از مدیریت در: عرش
لَهُ مٰا فِی اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِی اَلْأَرْضِ وَ مٰا بَینَهُمٰا وَ مٰا تَحْتَ اَلثَّرىٰ ﴿طه 6﴾ = صحبت از مالکیت در: آسمانها و زمین + فضای بینابینی بین آسمانها و زمین + زیر صورت فلکی خوشة پروین (تحت الثری)
- آیة 7 : عنوان پروژه : آشکار سازی
وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یعْلَمُ اَلسِّرَّ وَ أَخْفىٰ ﴿طه 7﴾ =
ای طاهای عزیزِ ما،
اگر خودت دوست میداری
و اگر خودت تمایل داشته باشی
که
قول را آشکار کنی
آنگاه همانا قطعاً او میداند آن چیزی که سرّ است و نیز آنچیزی که مخفیتر است
- آیة 8 : توحید در ذات + ساحت اسمائی
اَللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ لَهُ اَلْأَسْمٰاءُ اَلْحُسْنىٰ ﴿طه 8﴾ =
الله ، نیست الهی ، الّا و مگر او که البته از برای او اسمائی است که الحُسنی هستند
- مخاطب این سوره
سورة طه، گفتگوی خدا با رسولش(ص) است. خداوند با استفاده گرفتن از ضمیرِ «نا» دارد با حبیبش صحبت میکند. ما در این سوره به تماشای گفتگوی معشوق با نازنینش نشسته ایم:
ای طاهایِ عزیزمان – طه
ما قرآن را بر تو نازل کردیم – مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَیكَ اَلْقُرْآنَ
اما نه برای اینکه به مشقت و سختی و تعب بیفتی – لِتَشْقىٰ
اگر خودت دوست میداری – وَ إِنْ …
و اگر خودت تمایل داشته باشی – وَ إِنْ …
بیا و قول را آشکار کن – تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ
- پروژه
خب همین ابتدای سوره – هنوز شروع نشده – قفل سوره باز میشود. به حسب آیۀ 7، قرار است رسول خدا(ص) کاری انجام دهند – البته درصورتی که خودشان تمایل داشته باشند.
پای یک پروژه در میان است. این سوره با گذاشتن یک پروژه در پیش پای حضرت طاها آغاز میشود و با رسیدن به « مَنِ اِهْتَدىٰ » در آیة 135 خاتمه مییابد.
- عنوان پروژه
عنوان این پروژه «جهر دادنِ القول» است که به اختصار میشود: «جهرِ القول».
- مسیر پروژه
ای طاهای عزیزمان، قرآن برای مشقت نیست. بیا از قرآن برای تذکره استفاده کن. از این مسیر به پیش برو. برای اینکه بتوانی جهرِ القول نمایی باید از این مسیر یعنی از تذکره به پیش بروی. این نوع از سلوک بسیار سهل و یسیر برای تو مهیا شده است و دیگر نیاز به مشقت نیست. سلوکِ مبتنی بر مشقت را کنار بگذار و سلوکِ مبتنی بر تذکره را در پیش بگیر.
- روز پایانی و افتتاح پروژه
از تذکره شروع کن و به پیش برو تا نهایتا موفق شوی که آن مقوله را جَهر بدهی. اگر از این مسیر به پیش بروی آنگاه بزودی معلوم خواهد شد که «منِ اهتدی» کیست و اصحابِ صراط چه کسانی هستند؟
- هدف گذاری پروژه
همه چیز برای آیة 8 است: اَللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ لَهُ اَلْأَسْمٰاءُ اَلْحُسْنىٰ ﴿طه 8﴾
همه چیز برای اعتلای کلمة توحید است. مسئله اصلی و اساسی این است که هیچ اله و الههای به جز الله وجود ندارد و از برای الله یک سری اسمائی است که الحسنی هستند.
پاورقی↓
[i] ) احادیث ذیل آیة آخر سوره طه: « قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ»
نشانی: مختصر البصائر، جلد۱، صفحه۰۰
قائل: امیرالمؤمنین (علیه السلام)، پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)
وَ بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحَسَنِ اَلطُّوسِيِّ، قَالَ: أَخْبَرَنَا عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ اَلْحُسَيْنِ، عَنْ أَبِيهِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحُسَيْنِ، عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ، عَنِ اَلْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ اَلْبَصْرِيِّ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو اَلْفَضْلِ اَلْمَدَنِيُّ، عَنْ أَبِي مَرْيَمَ اَلْأَنْصَارِيِّ، عَنِ اَلْمِنْهَالِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَيْشٍ، عَنْ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ:
«إِنَّ اَلْعَبْدَ إِذَا أُدْخِلَ حُفْرَتَهُ أَتَاهُ مَلَكَانِ اِسْمُهُمَا مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ، فَأَوَّلُ مَا يَسْأَلاَنِهِ عَنْ رَبِّهِ ثُمَّ عَنْ نَبِيِّهِ، ثُمَّ عَنْ وَلِيِّهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ لَمْ يُجِبْ عَذَّبَاهُ» فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: فَمَا حَالُ مَنْ عَرَفَ رَبَّهُ وَ نَبِيَّهُ وَ لَمْ يَعْرِفْ وَلِيَّهُ؟ فَقَالَ: «مُذَبْذَبٌ لاٰ إِلىٰ هٰؤُلاٰءِ وَ لاٰ إِلىٰ هٰؤُلاٰءِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اَللّٰهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِيلاً فَذَلِكَ لاَ سَبِيلَ لَهُ. وَ قَدْ قِيلَ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: مَنِ اَلْوَلِيُّ يَا نَبِيَّ اَللَّهِ؟ فَقَالَ: وَلِيُّكُمْ فِي هَذَا اَلزَّمَانِ عَلِيٌّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ وَ مِنْ بَعْدِهِ وَصِيُّهُ، وَ لِكُلِّ زَمَانٍ عَالِمٌ يَحْتَجُّ اَللَّهُ بِهِ لِئَلاَّ يَقُولَ كَمَا قَالَ اَلضُّلاَّلُ قَبْلَهُمْ حِينَ فَارَقَتْهُمْ أَنْبِيَاؤُهُمْ رَبَّنٰا لَوْ لاٰ أَرْسَلْتَ إِلَيْنٰا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آيٰاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزىٰ بِمَا كَانَ مِنْ ضَلاَلَتِهِمْ وَ هِيَ جَهَالَتُهُمْ بِالْآيَاتِ وَ هُمُ اَلْأَوْصِيَاءُ، فَأَجَابَهُمُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ وَ إِنَّمَا كَانَ تَرَبُّصُهُمْ أَنْ قَالُوا: نَحْنُ فِي سَعَةٍ مِنْ مَعْرِفَةِ اَلْأَوْصِيَاءِ حَتَّى نَعْرِفَ إِمَاماً، فَعَيَّرَهُمُ اَللَّهُ بِذَلِكَ. فَالْأَوْصِيَاءُ هُمْ أَصْحَابُ اَلصِّرَاطِ وُقُوفاً عَلَيْهِ، لاَ يَدْخُلُ اَلْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ، وَ لاَ يَدْخُلُ اَلنَّارَ إِلاَّ مَنْ أَنْكَرَهُمْ وَ أَنْكَرُوهُ، لِأَنَّهُمْ عُرَفَاءُ اَللَّهِ عَرَّفَهُمْ عَلَيْهِمْ عِنْدَ أَخْذِهِ اَلْمَوَاثِيقَ عَلَيْهِمْ، وَ وَصَفَهُمْ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ عَلَى اَلْأَعْرٰافِ رِجٰالٌ يَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسِيمٰاهُمْ وَ هُمُ اَلشُّهَدَاءُ عَلَى أَوْلِيَائِهِمْ، وَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلشَّهِيدُ عَلَيْهِمْ، أَخَذَ لَهُمْ مَوَاثِيقَ اَلْعِبَادِ بِالطَّاعَةِ، وَ أَخَذَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلَيْهِمُ اَلْمِيثَاقَ بِالطَّاعَةِ، فَجَرَتْ نُبُوَّتُهُ عَلَيْهِمْ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: فَكَيْفَ إِذٰا جِئْنٰا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنٰا بِكَ عَلىٰ هٰؤُلاٰءِ شَهِيداً. يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ اَلَّذِينَ كَفَرُوا وَ عَصَوُا اَلرَّسُولَ لَوْ تُسَوّٰى بِهِمُ اَلْأَرْضُ وَ لاٰ يَكْتُمُونَ اَللّٰهَ حَدِيثاً».
نشانی: تفسير كنز الدقائق، جلد۸، صفحه۳۸۰
قائل: امیرالمؤمنین (علیه السلام)
و في كشف المحجّة لابن طاوس – رحمه اللّه – حديث طويل عن أمير المؤمنين – عليه السّلام – فيه: و قيل: فمن الوليّ يا رسول اللّه؟ قال: وليّكم في هذا الزّمان أنا. و من بعدي وصيّي. [و من بعد وصيّي] لكلّ زمان حجج اللّه. لكي لا تقولون كما قال الضّلاّل من قبلكم فارقهم نبيّهم: رَبَّنٰا لَوْ لاٰ أَرْسَلْتَ إِلَيْنٰا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آيٰاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزىٰ. و إنّما كان تمام ضلالتهم جهالتهم بالآيات، و هم الأوصياء. فأجابهم اللّه: قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ. و إنّما كان تربّصهم أن قالوا: نحن في سعة من معرفة الأوصياء حتّى يعلن إمام علمه.
نشانی: تفسير كنز الدقائق، جلد۸، صفحه۳۸۱
قائل: امام کاظم (علیه السلام)، امام صادق (علیه السلام)
و قال أيضا: حدّثنا محمّد بن همّام، عن محمّد بن إسماعيل العلويّ، عن عيسى بن داود النّجّار، عن أبي الحسن موسى بن جعفر – عليهما السّلام – قال: سألت أبي عن قول اللّه – عزّ و جلّ-: فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ. قال: الصّراط السّويّ هو القائم. و الهدى من اهتدى إلى طاعته. و مثلها في كتاب اللّه – عزّ و جلّ-: وَ إِنِّي لَغَفّٰارٌ لِمَنْ تٰابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صٰالِحاً ثُمَّ اِهْتَدىٰ. قال: إلى ولايتنا.
نشانی: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، جلد۲۴، صفحه۱۶
اَلْأَعْمَشُ عَنْ أَبِي صَالِحٍ عَنِ اِبْنِ عَبَّاسٍ: فِي قَوْلِهِ: فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ اَللَّهِ هُوَ مُحَمَّدٌ وَ أَهْلُ بَيْتِهِ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ فَهُمْ أَصْحَابُ مُحَمَّدٍ.
نشانی: بحار الأنوار، جلد۲۴، صفحه۱۵۰
قائل: امام باقر (علیه السلام)
كنز جامع الفوائد و تأويل الآيات الظاهرة]، مُحَمَّدُ بْنُ اَلْعَبَّاسِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ اَلثَّقَفِيِّ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ عَبْدِ اَلْكَرِيمِ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ جَابِرٍ قَالَ: سُئِلَ اَلْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ قَالَ اِهْتَدَى إِلَى وَلاَيَتِنَا.
نشانی: تفسير كنز الدقائق، جلد۸، صفحه۸۱
قائل: امام کاظم (علیه السلام)، امام صادق (علیه السلام)
و قال أيضا: حدّثنا محمّد بن همّام، عن محمّد بن إسماعيل العلوي، عن عيسى بن داود النّجّار، عن أبي الحسن موسى بن جعفر – عليهما السّلام – قال: سألت أبي عن قول اللّه – عزّ و جلّ-: فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ. قال: أي: إلى ولايتنا أهل البيت.
نشانی: تأويل الآيات، جلد۱، صفحه۳۱۷
قائل: امام باقر (علیه السلام)
وَ قَالَ أَيْضاً حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ اَلْحَضْرَمِيِّ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ: فِي قَوْلِهِ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ قَالَ عَلِيٌّ صَاحِبُ اَلصِّرَاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ أَيْ إِلَى وَلاَيَتِنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ.
نشانی: تفسير نور الثقلين، جلد۳، صفحه۴۱۱
قائل: امام صادق (علیه السلام)
فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ فَإِنَّهُ حَدَّثَنِي أَبِي عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: قَالَ: وَ اَللَّهِ نَحْنُ اَلسَّبِيلُ اَلَّذِي أَمَرَكُمُ اَللَّهُ بِاتِّبَاعِهِ، وَ نَحْنُ وَ اَللَّهِ اَلصِّرَاطُ اَلْمُسْتَقِيمُ، وَ نَحْنُ وَ اَللَّهِ اَلَّذِينَ أَمَرَ اَللَّهُ بِطَاعَتِهِمْ، فَمَنْ شَاءَ فَلْيَأْخُذْ هُنَا، وَ مَنْ شَاءَ فَلْيَأْخُذْ هُنَا لاَ تَجِدُونَ وَ اَللَّهِ عَنَّا مَحِيصاً.
نشانی: غرر الأخبار، جلد۱، صفحه۱۶۲
قائل: امام صادق (علیه السلام)
عن حفص الكنانيّ، قال: سمعت أبا عبد اللّه عليه السّلام يتلو: فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ قال: «هو أمير المؤمنين عليه السّلام، و من اهتدى بولايته و الأخذ عنه».
نشانی: كشف المحجة، جلد۱، صفحه۲۷۰
قائل: امام صادق (علیه السلام)، امیرالمؤمنین (علیه السلام)، پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، حديث قدسی
قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ مَا هَذَا لَفْظُهُ: عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْحَسَنِ وَ غَيْرِهِمَا، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ، عَنِ اَلْعَبَّاسِ بْنِ عِمْرَانَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ اَلْوَلِيدِ اَلصَّيْرَفِيِّ، عَنِ اَلْمُفَضَّلِ، عَنْ سِنَانِ بْنِ طَرِيفٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: «كَانَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَكْتَبُ بِهَذِهِ اَلْخُطْبَةِ إِلَى بَعْضِ أَكَابِرِ أَصْحَابِهِ، وَ فِيهَا كَلاَمٌ عَنْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِيمِ إِلَى اَلْمُقَرَّبِينَ [اَلْمُقِرِّينَ] فِي اَلْأَظِلَّةِ، اَلْمُمْتَحِنِينَ بِالْبَلِيَّةِ، اَلْمُسَارِعِينَ فِي اَلطَّاعَةِ، اَلْمُسْتَيْقِنِينَ بِيَ اَلْكَرَّةَ تَحِيَّةٌ مِنَّا إِلَيْكُمْ [وَ] سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ. أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ نُورَ اَلْبَصِيرَةِ رُوحُ اَلْحَيَاةِ اَلَّذِي لاَ يَنْفَعُ إِيمَانٌ إِلاَّ بِهِ مَعَ اِتِّبَاعِ كَلِمَةِ اَللَّهِ وَ اَلتَّصْدِيقِ بِهَا، فَالْكَلِمَةُ مِنَ اَلرُّوحِ، وَ اَلرُّوحُ مِنَ اَلنُّورِ، وَ اَلنُّورُ نُورُ اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ فَبِأَيْدِيكُمْ سَبَبٌ وَصَلَ إِلَيْكُمْ مِنَّا نِعْمَةٌ مِنَ – اَللَّهِ لاَ تَعْقِلُونَ شُكْرَهَا – خَصَّكُمْ بِهَا وَ اِسْتَخْلَصَكُمْ لَهَا وَ تِلْكَ اَلْأَمْثٰالُ نَضْرِبُهٰا لِلنّٰاسِ وَ مٰا يَعْقِلُهٰا إِلاَّ اَلْعٰالِمُونَ إِنَّ اَللَّهَ عَهِدَ عَهْداً أَنْ لَنْ يَحِلَّ عَقْدَهُ أَحَدٌ سِوَاهُ فَسَارِعُوا إِلَى وَفَاءِ اَلْعَهْدِ وَ اُمْكُثُوا فِي طَلَبِ اَلْفَضْلِ، فَإِنَّ اَلدُّنْيَا عَرَضٌ حَاضِرٌ يَأْكُلُ مِنْهَا اَلْبَرُّ وَ اَلْفَاجِرُ، وَ إِنَّ اَلْآخِرَةَ وَعْدٌ صَادِقٌ [معاوق «خ»] يَقْضِي فِيهَا مَلِكٌ قَادِرٌ. أَلاَ وَ إِنَّ اَلْأَمْرَ كَمَا وُقِّعَ، لِسَبْعٍ بَقِينَ مِنْ صَفَرٍ تَسِيرُ فِيهَا اَلْجُنُودُ [وَ] يُهْلَكُ فِيهَا اَلْمُبْطِلُ اَلْجَحُودُ خُيُولُهَا عِرَابٌ وَ فُرْسَانُهَا حِرَابٌ وَ نَحْنُ بِذَلِكَ وَاثِقُونَ وَ لِمَا ذَكَرْنَا مُنْتَظِرُونَ اِنْتِظَارَ اَلْمُجْدِبِ اَلْمَطَرَ، لِيَنْبُتَ اَلْعُشْبُ وَ يَجْنِيَ اَلثَّمَرَةَ. دَعَانِي إِلَى اَلْكِتَابِ إِلَيْكُمْ اِسْتِنْقَاذُكُمْ مِنَ اَلْعَمَى وَ إِرْشَادُكُمْ بَابَ اَلْهُدَى، فَاسْلُكُوا سَبِيلَ اَلسَّلاَمَةِ، فَإِنَّهَا جِمَاعُ اَلْكَرَامَةِ، اِصْطَفَى اَللَّهُ مَنْهَجَهُ وَ بَيَّنَ حُجَجَهُ، وَ أَرَّفَ أُرَفَهُ وَ وَصَفَهُ، وَ حَدَّهُ وَ جَعَلَهُ نَصّاً [رَصّاً «خ»] كَمَا وَصَفَهُ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ اَلْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ يَأْتِيهِ مَلَكَانِ: أَحَدُهُمَا مُنْكَرٌ وَ اَلْآخَرُ نَكِيرٌ، فَأَوَّلُ مَا يَسْأَلاَنِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِيِّهِ وَ عَنْ وَلِيِّهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَيَّرَ عَذَّبَاُه، فَقَالَ قَائِلٌ: فَمَا حَالُ مَنْ عَرَفَ رَبَّهُ وَ عَرَفَ نَبِيَّهُ وَ لَمْ يَعْرِفْ وَلِيَّهُ. فَقَالَ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ): ذَلِكَ مُذَبْذَبٌ لاٰ إِلىٰ هٰؤُلاٰءِ وَ لاٰ إِلىٰ هٰؤُلاٰءِ. قِيلَ فَمَنِ اَلْوَلِيُّ يَا رَسُولَ اَللَّهِ ؟ فَقَالَ: وَلِيُّكُمْ فِي هَذَا اَلزَّمَانِ أَنَا وَ مِنْ بَعْدِي وَصِيِّي وَ مِنْ بَعْدَ وَصِيِّي لِكُلِّ زَمَانٍ حُجَجٌ لِلَّهِ كَيْمَا لاَ تَقُولُونَ كَمَا قَالَ اَلضُّلاَّلُ حِينَ [حَيْثُ «خ»] فَارَقَهُمْ نَبِيُّهُمْ: رَبَّنٰا لَوْ لاٰ أَرْسَلْتَ إِلَيْنٰا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آيٰاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزىٰ – طه 134. وَ إِنَّمَا كَانَ تَمَامُ ضَلاَلِهِمْ جَهَالَتُهُمْ بِالْآيَاتِ وَ هُمُ اَلْأَوْصِيَاءُ، فَأَجَابَهُمُ اَللَّهُ: قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ [135 طه] . وَ إِنَّمَا كَانَ تَرَبُّصُهُمْ أَنْ قَالُوا: نَحْنُ فِي سَعَةٍ عَنْ مَعْرِفَةِ اَلْأَوْصِيَاءِ حَتَّى يُعْلِنَ اَلْإِمَامُ عِلْمَهُ، فَالْأَوْصِيَاءُ قُوَّامٌ عَلَيْكُمْ بَيْنَ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ، لاَ يَدْخُلُ اَلْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ، وَ لاَ يَدْخُلُ اَلنَّارَ إِلاَّ مَنْ أَنْكَرُوهُ لِأَنَّهُمْ عُرَفَاءُ اَلْعِبَادِ، عَرَّفَهُمُ اَللَّهُ إِيَّاهُمْ عِنْدَ أَخْذِ اَلْمَوَاثِيقِ عَلَيْهِمْ بِالطَّاعَةِ لَهُمْ [كَذَا] فَوَصَفَهُمْ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ جَلَّ وَ عَزَّ: وَ عَلَى اَلْأَعْرٰافِ رِجٰالٌ يَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسِيمٰاهُمْوَ هُمُ اَلشُّهَدَاءُ عَلَى اَلنَّاسِ وَ اَلنَّبِيُّونَ شُهَدَاءٌ لَهُمْ بِأَخْذِهِ لَهُمْ مَوَاثِيقَ اَلْعِبَادِ بِالطَّاعَةِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ: فَكَيْفَ إِذٰا جِئْنٰا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنٰا بِكَ عَلىٰ هٰؤُلاٰءِ شَهِيداً، يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ اَلَّذِينَ كَفَرُوا وَ عَصَوُا اَلرَّسُولَ لَوْ تُسَوّٰى بِهِمُ اَلْأَرْضُ وَ لاٰ يَكْتُمُونَ اَللّٰهَ حَدِيثاً وَ كَذَلِكَ أَوْحَى اَللَّهُ إِلَى آدَمَ: أَنْ يَا آدَمُ قَدِ اِنْقَضَتْ مُدَّتُكَ وَ قُضِيَتْ نُبُوَّتُكَ وَ اِسْتَكْمَلَتْ أَيَّامُكَ وَ حَضَرَ أَجَلُكَ، فَخُذِ اَلنُّبُوَّةَ وَ مِيرَاثَ اَلنُّبُوَّةِ وَ اِسْمَ اَللَّهِ اَلْأَكْبَرَ فَادْفَعْهُ إِلَى اِبْنِكَ هِبَةِ اَللَّهِ، فَإِنِّي لَمْ أَدَعِ اَلْأَرْضَ بِغَيْرِ عِلْمٍ يُعْرَفُ فَلَمْ يَزَلِ اَلْأَنْبِيَاءُ وَ اَلْأَوْصِيَاءُ يَتَوَارَثُونَ ذَلِكَ حَتَّى اِنْتَهَى اَلْأَمْرُ إِلَيَّ، وَ أَنَا أَدْفَعُ ذَلِكَ إِلَى عَلِيٍّ وَصِيِّي وَ هُوَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى وَ إِنَّ عَلِيّاً يُوَرِّثُ وُلْدَهُ حَيَّهُمْ عَنْ مَيِّتِهِمْ فَمَنْ سَرَّهُ أَنْ يَدْخُلَ جَنَّةَ رَبِّهِ فَلْيَتَوَلَّ عَلِيّاً وَ اَلْأَوْصِيَاءَ مِنْ بَعْدِهِ، وَ لْيُسَلِّمْ لِفَضْلِهِمْ فَإِنَّهُمُ اَلْهُدَاةُ بَعْدِي أَعْطَاهُمُ اَللَّهُ فَهْمِي وَ عِلْمِي، فَهُمْ عِتْرَتِي مِنْ لَحْمِي وَ دَمِي أَشْكُو إِلَى اَللَّهِ عَدُوَّهُمْ وَ اَلْمُنْكِرَ لَهُمْ فَضْلَهُمْ وَ اَلْقَاطِعَ عَنْهُمْ صِلَتِي. فَنَحْنُ أَهْلَ اَلْبَيْتِ شَجَرَةُ اَلنُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ اَلرَّحْمَةِ، وَ مُخْتَلَفُ اَلْمَلاَئِكَةِ، وَ مَوْضِعُ اَلرِّسَالَةِ، فَمَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِي هَذِهِ اَلْأُمَّةِ كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَكَ وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ مَنْ دَخَلَهُ غُفِرَ لَهُ، فَأَيُّمَا رَايَةٍ خَرَجَتْ لَيْسَتْ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَهِيَ دَجَّالِيَّةٌ». إِنَّ اَللَّهَ اِخْتَارَ لِدِينِهِ أَقْوَاماً اِنْتَخَبَهُمْ لِلْقِيَامِ عَلَيْهِ وَ اَلنَّصْرِ لَهُ، طَهَّرَهُمْ بِكَلِمَةِ اَلْإِسْلاَمِ، وَ أَوْحَى إِلَيْهِمْ مُفْتَرَضَ اَلْقُرْآنِ، وَ اَلْعَمَلَ بِطَاعَتِهِ فِي مَشَارِقِ اَلْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا. إِنَّ اَللَّهَ خَصَّكُمُ بِالْإِسْلاَمِ وَ اِسْتَخْلَصَكُمْ لَهُ وَ ذَلِكَ لِأَنَّهُ أَمْنَعُ سَلاَمَةٍ وَ أَجْمَعُ كَرَامَةٍ، اِصْطَفَى اَللَّهُ مَنْهَجَهُ وَ وَصَفَ أَخْلاَقَهُ وَ وَصَلَ أَطْنَابَهُ، مِنْ ظَاهِرِ عِلْمٍ وَ بَاطِنِ حُكْمٍ [حِلْمٍ «خ»] ذِي حَلاَوَةٍ وَ مَرَارَةٍ فَمَنْ طَهُرَ بَاطِنُهُ رَأَى عَجَائِبَ مَنَاظِرِهِ فِي مَوَارِدِهِ وَ مَصَادِرِهِ، وَ مَنْ فَطَنَ لِمَا بَطَنَ رَأَى مَكْنُونَ اَلْفِطَنِ [مَكْتُومَ اَلْفِتَنِ «خ ل»] وَ عَجَائِبَ اَلْأَمْثَالِ وَ اَلسُّنَنِ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ، وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ، وَ لاَ تَفْنَى غَرَائِبُهُ وَ لاَ تَنْقَضِي عَجَائِبُهُ فِيهِ مَفَاتِيحُ اَلْكَلاَمِ، وَ مَصَابِيحُ اَلظَّلاَمِ، لاَ يُفْتَحُ اَلْخَيْرَاتُ إِلاَّ بِمَفَاتِحِهِ، وَ لاَ تُكْشَفُ اَلظُّلُمَاتُ إِلاَّ بِمَصَابِيحِهِ، فِيهِ تَفْصِيلٌ وَ تَوْصِيلٌ، وَ بَيَانُ اَلْإِسْمَيْنِ اَلْأَعْلَيْنِ اَللَّذَيْنِ جُمِعَا فَاجْتَمَعَا [وَ] لاَ يَصْلُحَانِ إِلاَّ مَعاً يُسَمَّيَانِ وَ يُوصَلاَنِ فَيَجْتَمِعَانِ تَمَامُهُمَا فِي تَمَامِ أَحَدِهِمَا حَوَالَيْهِمَا (عَلَيْهِمَا «خ») نُجُومٌ وَ عَلَى نُجُومِهِمَا نُجُومٌ لِيَحْمِيَ حِمَاهُ وَ يَرْعَى مَرْعَاهُ. وَ فِي اَلْقُرْآنِ تِبْيَانُهُ [بُنْيَانُهُ «خ»] وَ بَيَانُهُ، وَ حُدُودُهُ وَ أَرْكَانُهُ، وَ مَوَاضِيعُ مَقَادِيرِهِ وَ وَزْنُ مِيزَانِهِ: مِيزَانِ اَلْعَدْلِ وَ حُكْمِ اَلْفَصْلِ إِنَّ رُعَاةَ (دُعَاةَ «خ») اَلدِّينِ فَرَّقُوا بَيْنَ اَلشَّكِّ وَ اَلْيَقِينِ، وَ جَاءُوا بِالْحَقِّ، بَنَوْا لِلْإِسْلاَمِ بُنْيَاناً، فَأَسَّسُوا لَهُ أَسَاساً وَ أَرْكَاناً، وَ جَاءُوا عَلَى ذَلِكَ شُهُوداً بِعَلاَمَاتٍ وَ أَمَارَاتٍ فِيهَا كِفَاءُ اَلْمُكْتَفِي وَ شِفَاءُ اَلْمُسْتَشْفِي [المشتفي «خ»] يَحُومُونَ حِمَاهُ، وَ يَرْعَوْنَ مَرْعَاهُ، وَ يَصُونُونَ مَصُونَهُ وَ يُفَجِّرُونَ عُيُونَهُ لِحُبِّ [بِحُبِّ «خ»] اَللَّهِ وَ بِرِّهِ وَ تَعْظِيمِ أَمْرِهِ وَ ذِكْرِهِ مِمَّا يَجِبُ أَنْ يُذْكَرَ بِهِ يَتَوَاصَلُونَ بِالْوَلاَيَةِ، وَ يَتَنَازَعُونَ بِحُسْنِ اَلرِّعَايَةِ (كَذَا) وَ يَتَسَاقَوْنَ [وَ يَتَنَاسَقُونَ بِكَأْسٍ رَوِيَّةٍ، وَ يَتَلاَقَوْنَ بِحُسْنِ اَلتَّحِيَّةِ وَ أَخْلاَقٍ سَنِيَّةٍ، قُوَّامٌ عُلَمَاءُ أُمَنَاءُ [أَوْصِيَاءُ «خ ل»] لاَ يَسُوغُ (يَسُوقُ «غ») فِيهِمُ اَلرَّيْبَةُ، وَ لاَ تُشْرَعُ فِيهِمُ اَلْغَيْبَةُ، فَمَنِ اِسْتَبْطَنَ مِنْ ذَلِكَ شَيْئاً اِسْتَبْطَنَ خُلُقاً سَنِيّاً (سَيِّئاً «خ ل») فَطُوبَى لِذِي قَلْبٍ سَلِيمٍ أَطَاعَ مَنْ يَهْدِيهِ، وَ اِجْتَنَبَ مَنْ يُرْدِيهِ، وَ يَدْخُلُ مَدْخَلَ كَرَامَةٍ وَ يَنَالُ سَبِيلَ سَلاَمَةٍ، تَبْصِرَةً لِمَنْ بَصَّرَهُ وَ طَاعَةً لِمَنْ يَهْدِيهِ إِلَى أَفْضَلِ اَلدَّلاَلَةِ، وَ كَشْفِ غِطَاءِ اَلْجَهَالَةِ اَلْمُضِلَّةِ اَلْمُهْلِكَةِ، وَ مَنْ أَرَادَ بَعْدَ هَذَا فَلْيُطَهِّرْ بِالْهُدَى (بِالْمَهْدِيِّ «خ») دِينَهُ، فَإِنَّ اَلْهُدَى (اَلْمَهْدِيَّ «خ») لاَ تُغْلَقُ أَبْوَابُهُ (بَابُهُ «خ») وَ قَدْ فُتِحَتْ أَسْبَابُهُ بِبُرْهَانٍ وَ بَيَانٍ، لاِمْرِئٍ اِسْتَنْصَحَ، وَ قَبِلَ نَصِيحَةَ مَنْ نَصَحَ بِخُضُوعٍ وَ حُسْنِ خُشُوعٍ فَلْيَقْبَلِ اِمْرُؤٌ بِقَبُولِهَا، وَ لْيَحْذَرْ قَارِعَةً قَبْلَ حُلُولِهَا وَ اَلسَّلاَمُ.
برنامه سعادت ; ج ۱ ص ۲۵۹
محمد بن يعقوب از على بن محمد و محمد بن الحسن و غير ايشان از سهل بن زياد از عباس بن عمران از محمد بن قاسم بن وليد صيرفى از مفضل از سنان بن طريف از ابى عبد اللّٰه عليه السّلام روايت نموده است كه: امير المؤمنين عليه السّلام اين خطبه را براى بعضى از بزرگان اصحاب خود نوشت، كه در آن است كلماتى از رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم: بسم اللّٰه الرحمن الرحيم بسوى مقربين در اظله امتحان‌شده‌گان به بلايا، مسارعت‌كنندگان در طاعت، يقين داران در بارۀ من رجعت را تحيتى است از ما بسوى شما سلام بر شما. اما بعد پس بدرستى كه نور بصيرت روح حيات است كه ايمان نفع نه بخشد مگر بآن با متابعت كلمة اللّٰه و تصديق بآن، پس كلمه از روح و روح از نور است، و نور نور آسمانها و زمين است، پس بدست شما سببى است كه از ما بشما رسيده است، و نعمتى است از خداوند كه شما را بآن اختصاص داده است و آن را براى شما خالص گردانيده است، از اداى شكر آن غفلت نكنيد(مراد نعمت ولايت اهل بيت عليهم السّلام است كه بغير آن ايمان راست نيايد، و براى انسان نجاتى نباشد) « وَ تِلْكَ اَلْأَمْثٰالُ نَضْرِبُهٰا لِلنّٰاسِ وَ مٰا يَعْقِلُهٰا إِلاَّ اَلْعٰالِمُونَ» (يعنى اين مثلها را ميزنيم براى مردم و درك نكنند آنها را مگر دانايان). همانا خداوند عهد كرده است كه عقده و گره را غير از خود او(جل جلاله)نگشايد پس بسوى وفاء بعهد مسارعت نمائيد، و هميشه در طلب فضل باشيد؛ زيرا كه دنيا متاع حاضرى است كه از آن برو فاجر و نيك و بد ميخورند(و بهره‌مند ميگردند)و بدرستى كه وعدۀ آخرت وعده‌ايست درست كه در آن پادشاهى قادر و توانا حكم مينمايد. آگاه باشيد كه امر چنان است(خواهد بود)كه در هفت روز از ماه صفر مانده واقع شده، كوچ كنند در آن لشكرها، هلاك شود در آن شجاع جحود، اسبهاى ايشان عربى، و سواران ايشان همه جنگى هستند و ما باين امر وثوق داريم و بر آنچه ذكر كرديم انتظار ميكشيم انتظار قحطى ديده باران را براى اينكه گياه‌ها برويد و ميوه‌ها بدست آيد. نجات دادن شما را از عمى و كورى، و ارشاد كردن شما را بباب هدايت، مرا وادار كرد كه اين مكتوبرا براى شما بنويسم، پس راه سلامت را به پيمائيد كه در آن كرامت و بزرگوارى جمع است، خداوند منهج و راه آن را برگزيده است، و حجتهاى آن را بيان فرموده است، و مراتب و درجات آن را بيان كرده است، و اوصاف آن را شرح داده است، و حد آن را معين نموده است، و آن را واضح و روشن قرار داده است چنان كه وصف آن نموده است. رسول خدا صلى اللّٰه عليه و آله و سلّم فرموده است: همانا بنده هنگامى كه داخل قبر خود شود دو ملك نزد او حاضر شوند(يكى منكر و ديگرى نكير است)و اول چيزى كه از وى سؤال كنند(از پروردگار، و پيغمبر، و امام او سؤال نمايند)پس اگر جواب دهد نجات يافته است، و اگر متحير بماند و جواب نگويد عذابش نمايند. پس يكنفر عرض كرد: چگونه است حال كسى كه پروردگار و پيغمبر خود را بداند و امام خود را نداند؟فرمود: چنين شخصى مذبذب است نه بسوى اين طائفه است و نه بسوى اين طايفه، عرض شد: يا رسول اللّٰه ولى و امام كيست؟فرمود: ولى شما در اين زمان منم و بعد از من وصى من است، و بعد از وصى من براى هر زمانى حجتهاى خدا هستند؛ تا اينكه نگوئيد شما، آنچه را گمراهان قبل از شام هنگام مفارقت از انبيائشان گفتند: رَبَّنٰا لَوْ لاٰ أَرْسَلْتَ إِلَيْنٰا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آيٰاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزىٰ» (يعنى پروردگار ما، چرا نفرستادى بسوى ما رسولى پس پيروى كنيم آيتهاى ترا پيش از آنكه خوار شويم و رسوا گرديم؟)و جز اين نيست كه تمام ضلالت و گمراهى ايشان براى جهل بآيات الهى و نشناختن اوصياء بوده، پس خداوند جواب آنان را داده و فرموده است: قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحٰابُ اَلصِّرٰاطِ اَلسَّوِيِّ وَ مَنِ اِهْتَدىٰ» (يعنى بگو: همه منتظرند پس انتظار كشيد پس بزودى خواهيد دانست كه كيست اصحاب راه راست و كيست كه هدايت يافته است؟) و جز اين نيست كه انتظار آنان اين بود كه گفتند: ما از معرفت اوصياء در وسعت هستيم، و در عدم معرفت امام بر ما حرجى نيست تا امام علم خود را ظاهر نمايد، پس اوصياء ميان بهشت و جهنم بر شما نگاه‌بانند، داخل بهشت نشود مگر كسى كه ايشان را بشناسد و ايشان او را بشناسند، و داخل جهنم نشود مگر كسى كه انكار ايشان نمايد و ايشان انكار او نمايند؛ زيرا كه ايشانند عارفان به بندگان، خداوند در وقت گرفتن عهد و ميثاق بطاعت و پيروى از ايشان ايشان را بآنان شناسانده است، پس در كتاب خود ايشان را وصف نموده و ذكر فرموده است: وَ عَلَى اَلْأَعْرٰافِ رِجٰالٌ يَعْرِفُونَ كُلاًّ بِسِيمٰاهُمْ (يعنى و بر اعراف مردمانى هستند كه ميشناسند همه را بعلامتشان)و ايشانند گواهان بر مردم، و انبياء گواهانند بر ايشان بگرفتن او جل جلاله عهد و ميثاق بندگان را بطاعت، و اين كلام خداوند است كه ميفرمايد: فَكَيْفَ إِذٰا جِئْنٰا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنٰا بِكَ عَلىٰ هٰؤُلاٰءِ شَهِيداً `يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ اَلَّذِينَ كَفَرُوا وَ عَصَوُا اَلرَّسُولَ لَوْ تُسَوّٰى بِهِمُ اَلْأَرْضُ وَ لاٰ يَكْتُمُونَ اَللّٰهَ حَدِيثاً، يعنى پس چگونه است، حال اين جماعت؟هنگامى كه بياوريم از هر امتى گواهى و بياوريم ترا بر آنان گواه، آن روز دوست ميدارند آنان كه كافر شدند و نافرمانى كردند رسول را كه كاش هموار كرده شود بايشان زمين، و نه پوشانند از خدا سخنى را). و هم چنين خداوند بآدم(عليه السّلام)وحى فرمود كه: اى آدم مدت تو تمام شده و نبوت تو بسر آمده و روزگار تو بآخر رسيده و اجل تو رسيده است؛ پس نبوت و ميراث نبوت و اسم اللّٰه، اكبر را به پسر خود هبة اللّٰه واگذار؛ زيرا كه من زمين را بغير علامت و نشانۀ كه شناخته شود وانگذارم، پس پيوسته انبياء و اوصياء آن را بارث ميبردند تا اينكه امر به من منتهى شد، و من آن را بوصى خود على(عليه السّلام)واميگذارم، و او از من بمنزلۀ هارون است از موسى، و همانا على(عليه السّلام)بفرزندان خود بارث ميدهد، زنده ايشان از ميت ايشان بارث ميبرند، پس هر كس بخواهد داخل بهشت پروردگار خود گردد البته بايد على و اوصياء بعد از او را دوست بدارد، و بولايت ايشان اقرار نمايد، و فضل ايشان را قبول كند؛ زيرا كه ايشان هاديان بعد از منند، خداوند فهم و علم مرا بايشان عطا فرموده است، پس آنان عترت من و از گوشت و خون منند، بخداوند از دشمن ايشان و منكر فضل و مقام ايشان و قطع‌كننده صلۀ مرا از ايشان، شكايت نمايم. پس ما اهل بيت شجرۀ نبوت، و معدن رحمت، و محل آمد و شد ملائكه، و موضع رسالت هستيم، و مثل اهل بيت من در اين امت مثل كشتى نوح است كه هر كس بر آن سوار شد نجات يافت و هر كس از آن تخلف نمود هلاك شد، و مثل باب حطه در بنى اسرائيل است كه هر كس داخل آن شد آمرزيده شد، پس هر پرچمى بيرون آيد كه از اهل بيت من نباشد پرچم دجالى است. بدرستى كه خدا براى دين خود گروهى را برگزيده است كه، آنان را براى قيام بدين خود و يارى كردن آن اختيار نموده است، و بكلمۀ اسلام آنان را پاكيزه نموده است، و فرائض قرآن و عمل بطاعت خود را در شرق و غرب عالم بايشان وحى و تعليم فرموده است، همانا خدا شما را باسلام و اسلام را بشما اختصاص داده است؛ و اين براى آنست كه آن محكم ترين سلامت، و جامع‌ترين كرامتها است، كه خداوند منهج و راه آن را برگزيده است، و آن را وصف نموده است، و ريسمانهاى آن را از ظاهر علم و باطن حلم(حكمت خود)داراى حلاوت و مرارت، پيوند و محكم نموده است، پس هر كس باطن خود را پاكيزه نمايد عجائب مناظر خود را در واردات و صادرات امور به بيند، و هر كس با فطانت آنچه در باطن است درك نمايد اسرار آن را درك نموده، و عجائب امثال و سنن را مشاهده نمايد، پس ظاهر آن نيكو و شگفت- آور، و باطن آن عميق و پر معنى است، و غرائب آن فانى نشود، و عجائب آن سپرى نگردد، در اوست مفاتيح كلام، و چراغهاى ظلام، باب خيرات گشوده نشود مگر بكليدهاى آن، و كشف ظلمات نگردد مگر بچراغهاى آن، در آنست فصل و وصل، و بيان، و اسم اعلى مرتبۀ كه بهم پيوسته‌اند و با هم مجتمع و متفقند، اصلاح نكنند مگر با هم، اصلاح كارها بهر دو است زيرا كه از هم جدا نيستند، نام برده شوند پس متفرق كردند(شايد مراد اين باشد كه تا قيامت با يك ديگرند و از هم جدا نگردند)، و وصل شوند پس مجتمع گردند، تماميت آن دو در تماميت هر يك از آنها است، در اطراف آنها ستارگانى است و بر آن ستارگان ستارگانى است تا اينكه غرقگاه آن حمايت و نگاه‌دارى شود، و چراگاه آن چريده شود، و در قرآن است بيان و حدود و اركان آن، و مواضع و مقادير آن، و وزن ميزان آن كه ميزان عدل و حكم فصل است. همانا راعيان دين شك و يقين را از يك ديگر جدا نمايند، و آنچه را آورده‌اند حق است، بنيان اسلام را بنا نموده‌اند بنا نهادنى، و اساس و اركان آن را استوار و محكم نموده‌اند، و براى اين گواهانى با علامات و نشانه‌ها آورده‌اند، كه در آنست كفايت مكتفى، و شفاى مستشفى، غرقگاه آن را حفظ نمايند، و چراگاه آن را بچرانند، آنچه بايد حفظ شود حفظ نمايند، و چشمه‌هاى آن را جارى نمايند، و همه اينها براى محبت خدا و نيكى باو و تعظيم امر او، و ياد نمودن او بآنچه واجب است كه بآن ياد شود خواهد بود، بسبب ولايت تواصل نمايند، و با حسن رعايت تنازع نمايند، و با جام‌هاى سيراب‌كننده يك ديگر را سيراب نمايند، و با تحيت نيكو يك ديگر را ملاقات نمايند، و با اخلاق سنيه بيكديگر برخورد نمايند، و نگاه دارندگان و علماء و اوصيائى هستند كه در ايشان شك و شبهه راه ندارد و غيبت در آنان راه نيابد، پس كسى كه از اين مطالب چيزى در دل بگيرد(شك و ريبى در دل او باشد)خلق بدى را در دل و باطن خود قرار داده است. پس خوشا حال صاحب قلب سليمى كه اطاعت نمايد كسيرا كه او را هدايت نمايد، دورى نمايد از كسى كه او را بهلاكت اندازد، و داخل در راه كرامت گردد، و راه سلامت او دريابد، تبصره و بينائى است براى هر كه او را به بيند، و مطاع و پيش‌رو است براى كسى كه او را اطاعت نمايد، كه او را به بهترين دليل‌ها هدايت نمايد، و پردۀ جهالت گمراه‌كنندۀ هلاك‌كننده را از جلوى چشم او بردارد. و بعد از اين هر كه خواهد دين خود را(بمهدى)ظاهر نمايد كه باب(مهدى)(راه سوى آن حضرت)بسته نشود و بتحقيق كه اسباب آن با برهان و بيان گشوده است، (آماده و مهيا است)براى مردمى كه در طلب نصيحت بوده باشند و با خضوع و خشوع نيكو نصيحت نصيحت‌كننده را بپزيرند، پس بايد انسان بآن توجه نموده و آن را قبول نمايد، و از عذاب، قبل از حلول آن بترسد. و السّلام.
[ii] ) احادیث ذیل آیة « طه – مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ» :نشانی: تفسير نور الثقلين , جلد۴ , صفحه۳۱۶قائل: امیرالمؤمنین (علیه السلام)، پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) – فِي كِتَابِ اَلْإِحْتِجَاجِ لِلطَّبْرِسِيِّ رَحِمَهُ اَللَّهُ رُوِيَ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ يَهُودِيّاً مِنْ يَهُودِ اَلشَّامِ وَ أَحْبَارِهِمْ قَالَ لِأَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: فَإِنَّ هَذَا دَاوُدُ بَكَى عَلَى خَطِيئَتِهِ حَتَّى سَارَتِ اَلْجِبَالُ مَعَهُ لِخَوْفِهِ؟ قَالَ لَهُ عَلِيٌّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: لَقَدْ كَانَ كَذَلِكَ وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أُعْطِيَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا، إِنَّهُ كَانَ إِذَا قَامَ إِلَى اَلصَّلاَةِ سُمِعَ لِصَدْرِهِ وَ جَوْفِهِ أَزِيزٌ كَأَزِيزِ اَلْمِرْجَلِ عَلَى اَلْأَثَافِيِّ مِنْ شِدَّةِ اَلْبُكَاءِ وَ قَدْ آمَنَهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِقَابِهِ، فَأَرَادَ أَنْ يَتَخَشَّعَ لِرَبِّهِ بِبُكَائِهِ، وَ يَكُونَ إِمَاماً لِمَنِ اِقْتَدَى بِهِ، وَ لَقَدْ قَامَ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَشْرَ سِنِينَ عَلَى أَطْرَافِ أَصَابِعِهِ حَتَّى تَوَرَّمَتْ قَدَمَاهُ وَ اِصْفَرَّ وَجْهُهُ، يَقُومُ اَللَّيْلَ أَجْمَعَ حَتَّى عُوتِبَ فِي ذَلِكَ فَقَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «طه – مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ» بَلْ لِتَسْعَدَ بِهِ وَ لَقَدْ كَانَ يَبْكِي حَتَّى يُغْشَى عَلَيْهِ، فَقِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اَللَّهِ أَ لَيْسَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ غَفَرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ؟ قَالَ: بَلَى أَ فَلاَ أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً، وَ لَئِنْ سَارَتِ اَلْجِبَالُ وَ سَبَّحَتْ مَعَهُ لَقَدْ عَمِلَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِذْ كُنَّا مَعَهُ عَلَى جَبَلِ حِرَاءَ إِذْ تَحَرَّكَ اَلْجَبَلُ فَقَالَ لَهُ: قِرَّ فَإِنَّهُ لَيْسَ عَلَيْكَ إِلاَّ نَبِيٌّ أَوْ صِدِّيقٌ شَهِيدٌ فَقَرَّ اَلْجَبَلُ مُجِيباً لِأَمْرِهِ وَ مُنْتَهِياً إِلَى طَاعَتِهِ، وَ لَقَدْ مَرَرْنَا مَعَهُ بِجَبَلٍ وَ إِذَا اَلدُّمُوعُ تَجْرِي مِنْ بَعْضِهِ، فَقَالَ لَهُ: مَا يُبْكِيكَ يَا جَبَلُ؟ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اَللَّهِ كَانَ اَلْمَسِيحُ مَرَّ بِي وَ هُوَ يُخَوِّفُ اَلنَّاسَ بِنَارٍ وَقُودُهَا اَلنَّاسُ وَ اَلْحِجَارَةُ وَ أَنَا أَخَافُ أَنْ أَكُونَ مِنْ تِلْكَ اَلْحِجَارَةِ قَالَ لَهُ: لاَ تَخَفْ تِلْكَ حِجَارَةُ اَلْكِبْرِيتِ. فَقَرَّ اَلْجَبَلُ وَ سَكَنَ وَ هَدَأَ وَ أَجَابَ لِقَوْلِهِ قَالَ لَهُ اَلْيَهُودِيُّ: فَهَذَا دَاوُدُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: قَدْ لَيَّنَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ اَلْحَدِيدَ قَدْ يَعْمَلُ مِنْهُ اَلدُّرُوعَ قَالَ لَهُ عَلِيٌّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ: لَقَدْ كَانَ كَذَلِكَ وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أُعْطِيَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا؟ لَيَّنَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ اَلصُّمَّ اَلصُّخُورَ اَلصِّلاَبَ وَ جَعَلَهَا غَاراً وَ لَقَدْ غَارَتِ اَلصَّخْرَةُ تَحْتَ يَدِهِ بِبَيْتِ اَلْمَقْدِسِ لِينَةً حَتَّى صَارَتْ كَهَيْئَةِ اَلْعَجِينِ، قَدْ رَأَيْنَا ذَلِكَ وَ اِلْتَمَسْنَاهُ تَحْتَ رَايَتِهِ. نشانی: بحار الأنوار , جلد۲۶ , صفحه۱قائل: امیرالمؤمنین (علیه السلام)، پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) – أَقُولُ ذَكَرَ وَالِدِي رَحِمَهُ اَللَّهُ أَنَّهُ رَأَى فِي كِتَابٍ عَتِيقٍ، جَمَعَهُ بَعْضُ مُحَدِّثِي أَصْحَابِنَا فِي فَضَائِلِ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ هَذَا اَلْخَبَرَ وَ وَجَدْتُهُ أَيْضاً فِي كِتَابٍ عَتِيقٍ مُشْتَمِلٍ عَلَى أَخْبَارٍ كَثِيرَةٍ قَالَ رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ صَدَقَةَ أَنَّهُ قَالَ: سَأَلَ أَبُو ذَرٍّ اَلْغِفَارِيُّ سَلْمَانَ اَلْفَارِسِيَّ رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُمَا يَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ مَا مَعْرِفَةُ اَلْإِمَامِ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِالنُّورَانِيَّةِ قَالَ يَا جُنْدَبُ فَامْضِ بِنَا حَتَّى نَسْأَلَهُ عَنْ ذَلِكَ قَالَ فَأَتَيْنَاهُ فَلَمْ نَجِدْهُ قَالَ فَانْتَظَرْنَاهُ حَتَّى جَاءَ قَالَ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهِ مَا جَاءَ بِكُمَا قَالاَ جِئْنَاكَ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ نَسْأَلُكَ عَنْ مَعْرِفَتِكَ بِالنُّورَانِيَّةِ …… قَالَ فَضَرَبَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِيَدِهِ عَلَى أُخْرَى وَ قَالَ صَارَ مُحَمَّدٌ صَاحِبَ اَلْجَمْعِ وَ صِرْتُ أَنَا صَاحِبَ اَلنَّشْرِ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ صَاحِبَ اَلْجَنَّةِ وَ صِرْتُ أَنَا صَاحِبَ اَلنَّارِ أَقُولُ لَهَا خُذِي هَذَا وَ ذَرِي هَذَا وَ صَارَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ صَاحِبَ اَلرَّجْفَةِ وَ صِرْتُ أَنَا صَاحِبَ اَلْهَدَّةِ وَ أَنَا صَاحِبُ اَللَّوْحِ اَلْمَحْفُوظِ أَلْهَمَنِي اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِلْمَ مَا فِيهِ. نَعَمْ يَا سَلْمَانُ وَ يَا جُنْدَبُ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ يس وَ اَلْقُرْآنِ اَلْحَكِيمِ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ ن وَ اَلْقَلَمِ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ طه `مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ صَاحِبَ اَلدَّلاَلاَتِ وَ صِرْتُ أَنَا صَاحِبَ اَلْمُعْجِزَاتِ وَ اَلْآيَاتِ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ خَاتَمَ اَلنَّبِيِّينَ وَ صِرْتُ أَنَا خَاتَمَ اَلْوَصِيِّينَ وَ أَنَا اَلصِّرَاطُ اَلْمُسْتَقِيمُ وَ أَنَا اَلنَّبَأُ اَلْعَظِيمُ اَلَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ لاَ أَحَدٌ اِخْتَلَفَ إِلاَّ فِي وَلاَيَتِي وَ صَارَ مُحَمَّدٌ صَاحِبَ اَلدَّعْوَةِ وَ صِرْتُ أَنَا صَاحِبَ اَلسَّيْفِ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ نَبِيّاً مُرْسَلاً وَ صِرْتُ أَنَا صَاحِبَ أَمْرِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: يُلْقِي اَلرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلىٰ مَنْ يَشٰاءُ مِنْ عِبٰادِهِ هُوَ رُوحُ اَللَّهِ لاَ يُعْطِيهِ وَ لاَ يُلْقِي هَذَا اَلرُّوحَ إِلاَّ عَلَى مَلَكٍ مُقَرَّبٍ أَوْ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ أَوْ وَصِيٍّ مُنْتَجَبٍ فَمَنْ أَعْطَاهُ اَللَّهُ هَذَا اَلرُّوحَ فَقَدْ أَبَانَهُ مِنَ اَلنَّاسِ وَ فَوَّضَ إِلَيْهِ اَلْقُدْرَةَ وَ أَحْيَا اَلْمَوْتَى وَ عَلِمَ بِمَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ وَ سَارَ مِنَ اَلْمَشْرِقِ إِلَى اَلْمَغْرِبِ وَ مِنَ اَلْمَغْرِبِ إِلَى اَلْمَشْرِقِ فِي لَحْظَةِ عَيْنٍ وَ عَلِمَ مَا فِي اَلضَّمَائِرِ وَ اَلْقُلُوبِ وَ عَلِمَ مَا فِي اَلسَّمَاوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ. يَا سَلْمَانُ وَ يَا جُنْدَبُ وَ صَارَ مُحَمَّدٌ اَلذِّكْرَ اَلَّذِي قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: قَدْ أَنْزَلَ اَللّٰهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً `رَسُولاً يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آيٰاتِ اَللّٰهِ …در اين موقع على عليه السّلام دست خود را بر دست ديگر زده گفت محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله و سلّم صاحب جمع است و من صاحب نشر. محمّد صاحب بهشت است و من صاحب جهنم. بجنهم ميگويم اين را بگير و اين يك را واگذار. محمّد صاحب مكان و من صاحب ريزش، و من صاحب لوح محفوظم كه خدا بمن الهام نموده آنچه در لوح است. سلمان و يا اباذر! محمّد يس و قرآن حكيم است محمّد ن و القلم است و محمّد طه مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ ، محمّد صاحب دلالات و منم صاحب معجزات و آيات. محمّد خاتم النبيين و منم خاتم الوصيين و صراط مستقيم و منم اَلنَّبَإِ اَلْعَظِيمِ اَلَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ که هيچ كس اختلاف ندارد مگر در باره ولايت من. محمّد صاحب دعوت و من صاحب شمشير محمّد پيامبر مرسل و من صاحب امر پيامبرم خداوند ميفرمايد: يُلْقِي اَلرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلىٰ مَنْ يَشٰاءُ مِنْ عِبٰادِهِ . او روح اللّٰه است كه عطا نمى‌كند و القا نمى‌نمايد آن روح را مگر بر ملك مقرب يا پيامبر مرسل يا وصىّ برگزيده. به هر كس اين روح را عنايت كند او را از مردم جدا نموده و باو قدرت تفويض كرده و مرده زنده ميكند اطلاع از گذشته و آينده دارد از مشرق بمغرب و از مغرب بمشرق در يك چشم بهم زدن ميرود از دلها و قلبها خبر دارد و آنچه در آسمانها و زمين است ميداند. سلمان و يا ابا ذر محمّد صلّى اللّٰه عليه و آله و سلّم همان ذكرى است كه در قرآن فرموده قَدْ أَنْزَلَ اَللّٰهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً رَسُولاً يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آيٰاتِ اَللّٰهِ …
نشانی: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام , جلد۶۸ , صفحه۲۴
قائل: امام باقر (علیه السلام)، پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) – الكافي عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ:
كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عِنْدَ عَائِشَةَ لَيْلَتَهَا فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لِمَ تُتْعِبُ نَفْسَكَ وَ قَدْ غَفَرَ اَللَّهُ لَكَ مٰا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مٰا تَأَخَّرَ . َقَالَ يَا عَائِشَةُ أَ لاَ أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً قَالَ وَ كَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُومُ عَلَى أَطْرَافِ أَصَابِعِ رِجْلَيْهِ فَأَنْزَلَ اَللَّهُ سُبْحَانَهُ طه مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ .
كافى: حميد بن زياد. . . از ابى بصير از حضرت باقر عليه السّلام كه فرمود: رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله در شبى كه نوبت عايشه بود در حجرۀ او بود عايشه گفت يا رسول اللّٰه چرا اين قدر خود را برنج و تعب ميافكنى با اينكه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را بخشيده است حضرت فرمود آيا من بندۀ شاكر و سپاسگزار نباشم؟و نيز رسول خدا صلّى اللّٰه عليه و آله بر انگشتان پاهاى خود براى عبادت ميايستاد و خداوند اين آيه را نازل فرمود: طه`مٰا أَنْزَلْنٰا عَلَيْكَ اَلْقُرْآنَ لِتَشْقىٰ – ما قرآن را نازل نكرده‌ايم كه تو خود را بمشقت بيفكنى.
